Β, β

Το δεύτερο γράμμα και πρώτο σύμφωνο του ελληνικού αλφαβήτου. Το β ήταν το δεύτερο γράμμα του αρχικού σημιτικού αλφάβητου, από το οποίο προήλθαν τόσο τα σημιτικά αλφάβητα (συριακό, φοινικικό, εβραϊκό κλπ.), όσο και το φοινικικής ειδικότερα προέλευσης αρχαίο ελληνικό –από το οποίο κατάγεται το λατινικό και όλα τα σύγχρονα λατινογενή αλφάβητα. Έτσι εξηγείται γιατί σε όλα αυτά τα αλφάβητα το γράμμα β κατέχει τη δεύτερη θέση– εκτός ελάχιστων εξαιρέσεων, όπως στο αρμενικό που κατέχει την 26η. Από τους Φοίνικες οι Έλληνες δεν πήραν μόνο το σχήμα των γραμμάτων του αλφαβήτου τους, αλλά και τα ονόματα. Έτσι το όνομα βήτα, που στην ελληνική δεν έχει κανένα νόημα, δεν είναι άλλο από το φοινικικό Beth, που σήμαινε οικία ή τέντα. Και φαίνεται πως και το αρχικό σχήμα του γράμματοςδεν είναι παρά η γραμμική παράσταση του αρχικού ιδεογράμματος που παρίστανε το ίδιο το πράγμα, δηλαδή τις τέντες, τη συνήθη κατοικία των νομάδων Σημιτών. Η άμεση προέλευση του σχήματος του ελληνικού Β πρέπει να αναζητηθεί στο φοινικικό . Από αυτό προέρχεται το Β της μεγαλογράμματης ελληνικής γραφής, που αρχικά γραφόταν με τις γωνιώδεις προεξοχές στραμμένες άλλοτε προς τα αριστερά και άλλοτε προς τα δεξιά ανάλογα με τη φορά της γραφής, ώσπου επικράτησε η γραφή από αριστερά προς τα δεξιά, οπότε σταθεροποιήθηκε και η γραφή του βήτα προς τα δεξιά. Η μικρογράμματη γραφή του βήτα (β) είναι πολύ μεταγενέστερη, του 8ου αι. μ.Χ. Ο φθόγγος που συμβολίζεται με το γράμμα β στη νεοελληνική γλώσσα είναι φθόγγος χειλοδοντικός, συνεχής, ηχηρός. Το γράμμα β όμως δεν είχε πάντοτε αυτή την προφορά. Στην αρχαία ελληνική γλώσσα φαίνεται πως προφερόταν όπως σήμερα το b σχεδόν σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες ή όπως το νεοελληνικό μπ στις λέξεις μπακάλης, μπανάνα κλπ.· ήταν δηλαδή φθόγγος καθαρά διχειλικός, κλειστός, ακαριαίος, άηχος, όπως βεβαιώνεται από αρχαίες μαρτυρίες που σώθηκαν (απόσπασμα κωμικού Κρατίνου, αναφορά Αριστείδη Κοϊντιλιανού στο έργο του Περί μουσικής). Αλλά και στη σύγχρονη γλώσσα υπάρχουν ενδείξεις της αρχαίας προφοράς. Σε λέξεις που την αρχική προφορά υποστήριζε προηγούμενο ένρινο μν, μπροστά από το οποίο υπήρχε φωνήεν, διατηρήθηκε η αρχική προφορά μπ: π.χ. εμβαίνω = μπαίνω, εμβόλιον = μπόλι κλπ. Η διχειλική, άηχη και ακαριαία προφορά του β φαίνεται πως ήταν η αρχική φθογγική του ποιότητα στο αρχικό σημιτικό αλφάβητο και διατηρήθηκε σχεδόν σε όλα τα αλφάβητα που προήλθαν από αυτό –με ελάχιστες εξαιρέσεις, όπως της νεοελληνικής, της ρωσικής, της ισπανικής, που μετέπεσε σε χειλοδοντική, συνεχή, ηχηρή. Η μεταβολή της φθογγικής ποιότητας του β στην ελληνική φαίνεται πως είχε αρχίσει από πολύ νωρίς, όπως αποδεικνύουν επιγραφές, στις οποίες λέξεις που άρχιζαν με δίγαμμα γράφτηκαν με β. Έτσι αντί Foiνoπα, Fοικέτας, γράφτηκε βοίνοπα, βοικέτας. Μουσική.Σύμφωνα με την αγγλοσαξονική ορολογία, το Β αντιστοιχεί για τους Άγγλους στον φθόγγο σι και για τους Γερμανούς στον φθόγγο σι ύφεση. Πολλές συνθέσεις γραμμένες πάνω στο όνομα Bach, προς τιμήν του μεγάλου συνθέτη, βασίζονται στην ανάπτυξη ενός μουσικού θέματος που σχηματίζεται με τη διαδοχή των φθόγγων σι ύφεση (Β), λα (Α), ντο (C) και σι αναίρεση (H). Ββ